दिवाकर पोख्रेल
देउखुरी, भदौ ५ गते । दाङको गढवा गाउँपालिका वडा नं ८ कोइलाबास क्षेत्रमा पानीको समस्या छ । विशेषगरी फागुन देखि जेठ महिना सम्म उक्त क्षेत्रमा पानीको हाहाकार नै हुन गर्दछ । कोइलाबास नेपाल–भारतसंग सिमा जोडिएको क्षेत्र हो । सिमा क्षेत्रमा नेपाल तर्फको सुरक्षा निकाय र भारतीय सुरक्षा निकायको बिचमा सकरात्मक सम्बन्धको उदाहरण देख्न सकिन्छ । त्यो उदाहरण हो पानी र विद्युत्को साटासाट । नेपाल क्षेत्रमा प्रशस्त विद्युत् छ, उता भारत तर्फ नसुक्ने पानीको कुवा ।
नेपाली क्षेत्र कोइलाबासमा पानीको श्रोत (कुवा,धारा) भएपनि हिउँदको समयमा धारामा पानी आउँदैन भने कुवा सुख्खा हुन्छ । जसका कारण भारत बलरामपुर जिल्लाको बालापुरको जरुवा क्षेत्रबाट पानी ल्याउनुपर्ने बाध्यता बनेको छ । भारतीय सुरक्षाकर्मीलाई विद्युत्को आवश्यकता छ । यही आवश्यकता र बाध्यताले नेपाल–भारत विच पानी र विद्युत् साटासाट गरेर चलाइएको छ । कोइलावासमा पानी र विजुली साटासाट छ । भारतीय सिमा सुरक्षा बल एसएसबीले नेपालको विजुली बाल्छ भने, कोइलावासका नेपालीलाई भारतीय सिमा सुरक्षा बल एसएसबीले खानेपानी दिन्छ ।
यसरी पानी र विद्युत् साटासाट गर्न थालेको १२ बर्ष बितीसक्यो । नेपालतर्फ खानेपानी पाउँदा स्थानीयहरु पनि खुसी छन् । गढवा गाउँपालिका वडा नं ८ का पूर्ववडाध्यक्ष सद्धाम सिद्धिकीले पहिलेको तुलनामा खानेपानीको समस्या कम रहेको भएपनि हिउँदको समयमा भारतबाटै पानी ल्याएर काम चलाएको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “पानी सुरक्षाकर्मीले मात्रै होइन, निशुल्क रुपमा स्थानीयले पनि ल्याउने गरेका छौ, उहाँहरुलाई नेपाल तर्फबाट विद्युत् दिएका छौ, नेपाल भारतको प्रगाढ सम्बन्धको उदाहरण यहाँ देख्न सकिन्छ ।”
नेपाली सुरक्षाकर्मीले भारतीय सुरक्षाकर्मीलाई विद्युत् लाइन उपलव्ध गराउन सहजीकरणको भूमिका खेलको छ । सशस्त्र प्रहरी बल नं २९ गण हेटक्वाटर ज्वालामाइगढ भालुवाङ्का सशस्त्र प्रहरी उपरिक्षक (एसपी)विनोद केसीले आफुहरुले विद्युत् उपलव्ध गराउनको लागि सहजीकरण गरेको बताउनुभयो । छिमेकी विचमा अइचो पैइचो चलेजस्तो यहाँ पनि यस्तैगरी चलाएको उहाँको भनाइ छ । उहाँले भन्नुभयो,“हामी कहाँ पानी हुदैन उताबाट ल्याउँछौ, उनिहरुले (भारतीय सुरक्षाक कर्मी) हामीलाई पानी उपलव्ध गराएका छन् । यसबाट दुबैदेशका सुरक्षाकर्मी विच थप सम्बन्ध राख्न पनि सहज भएको छ ।”
भारत तर्फ भारतीय सुरक्षाकर्मीको शिविर बाहेक अन्य मानव बस्ती आसपासमा छैन । नेपाल तर्फको विद्युत् सुरक्षाकर्मीले मात्रै प्रयोग गर्न गरेका छन् । यो सकरात्मक सम्बन्ध झल्काउने कार्यबाट भारतीय सुरक्षाकर्मी पनि खुसी छन् । नौ बाहिनी सशस्त्र सिमा सुरक्षावल मुख्यालय बलरामपुर जिल्लाका प्रमुख उपेन्द्र राउतले नेपाली बिद्युत्ले आफुहरुको समस्या हल भएको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो“य तो सम्बन्धका वात हय न,आवश्यकताके कारण सिर्जना होराहा है उदरसे हम लोक विजुली लाएँ इधरसे हम लोक पानी देरहै ।” (यो त सम्बन्धको कुरा पनी त हो, आवश्यकताले पनि यो सिर्जना गरेको छ, उताबाट बिद्युत् ल्याएका छौ, यताबाट पानी दिएका छौ । )
यस्तै रावतले भारत–नेपालको सम्बन्ध दाजुभाईको व्यवहार जस्तै प्रगाढ रहेको पनि बताउनुभयो । नेपाल–भारतको पानी र बिद्युत् आदानप्रदान गर्ने काम राम्रो भएको कुनैपनि समस्या नभएको बताउनुभयो । खानेपानीको समस्या हुँदा नेपाली भुमिबाट पानी तानेर वितरण गर्ने योजना अनुसार पानीका धारण वितरण भएपनि प्रशस्त मात्रामा पानी आउन सकेको छैन । जस अन्तरगत एक सय धारा कोइलावासमा वितरण गरिएपनि पानी नआएको स्थानीयको गुनाशो छ । स्थानीय कल्लु सिद्धिकीले धारामा पानी झार्न भरपर्दाे पानीको स्रोत नहुदा कोइलावासमा पानी दुःख बढ्दै गएको बताउनु भयो । कोइलाबास खोलामा पानी हुँदा पानीको धेरै समस्या नभएपनि अनाधिकृत उत्खन््का कारण पानीको सतह गहिरेपछि थप समस्या बढ्न थालेको हो । ,
स्थानीय सरकारले कोइलाबासमा पानीको लागि बोरिङ् गाडेर एकसय धारामा पानी वितरण गर्ने योजना बनाएपनि कम मात्रामा पानी आउने गरेको वडाअध्यक्ष खालिक सिदिकीले जानकारी दिनुभयो । कोइलावासको पानीको लागी प्रदेश सरकारले ३४ लाख बजेट विनियोजन गरेको छ । वडाअध्यक्ष खालिक सिद्धिकीले खानेपानी आयोजनालाई पुर्ननिर्माण गरेर सञ्चालन गर्नुपर्ने बताउनुहुन्छ । कोइलाबाससम्म जाने हुलाकी सडक निर्माण भएपनि मानिसको आवतजावत बढ्न थालेको छ । जसका कारण पानीको माग पनि बढ्दै जान थालेको छ ।
