विमला ढकाल, असोज १२ , २०७६ बर्दिया ः
बर्दिया जिल्लामा पछिल्लो समय बालविबाह बढ्दै गएको छ । उमेर नपुगी धेरै किशोर किशोरीहरुले बालविबाह गर्ने गरेका छन् । केहि समय अघि परिवारका कारण हुने गरेको बालविवाह क्रमीक रुपमा घट्दै गएपनि किशोर किशोरीहरु स्वस्र्फुत यो चपेटामा पर्ने गरेका छन् ।
अहिले १० देखि १९ बर्ष मुनिका बलबालिकहरुले बालविवाह गर्ने गरेको पाईएको छ । विशेष गरी वालिका र महिलाको सवालमा वालविवाहले एउटै मात्र अधिकारको उल्लघंन नगरी उनीहरुको जीवनचक्रमा थुप्रै अधिकारको उल्लघंन श्रृखला सृजना गरी थप हिंसामा पर्ने अवस्थालाई निम्त्याइ दिन्छ ।
वालविवाह उच्च रहेका मुलुकहरु मध्ये नेपाल अग्रपंक्तिमा रहेको छ । दक्षिण एशियामा बालविवाहमा हिसाबबाट नेपाल बंगलादेश र भारत पछिको तेश्रो स्थानमा रहेको छ । २०६८ मा गरिएको जनगणना अनुसार विवाहित जनसंख्याको तथ्याङ्कले १० देखि १९ वर्ष भित्र विवाह गर्नेको संख्या जम्मा विवाहित जनसंख्याको ४८।९५ प्रतिसत देखाएको छ ।
चेतनाको अभाव, सहि सूचनाको अभाव, विद्यालय पहँुचको अभाव, किशोरीका लागि सुरक्षाको अभाव तथा सामाजिक वहिस्कार जस्ता पक्षहरुले गर्दा वालविवाह भइरहेको छ ।
कानुनले बन्देज गरेपनि बालविवाह भने बढ्दै
अहिले विवाह गर्ने न्यूनतम उमेर २० वर्ष तोकेको छ । उक्त कानुनी व्यवस्थाको उल्लंघन गरेमा वालवालिकाको उमेर अनुसार बढीमा तीन वर्षसम्म कैद र दश हजार रुपैंयासम्म जरिवाना गर्न सक्ने व्यवस्था समेत गरिएको छ ।
बाल विवाहले समाजमा धेरै जोखिमता निम्त्याएको छ । बालविवाहले उनीहरुलाई शिक्षावाट वञ्चित गराउनुको साथै अर्निणयको बन्दी बनाएको छ । मातृ स्वास्थ्य तथा उनीहरुको स्वास्थ्यमा असर गरेको छ भने घरेलु हिंसा बढाउन उत्तिकै भुमिका खेलेको छ ।
बालबिवाह न्यूनीकरणका लागी तीनै तहका सरकारले कानुन बनाएर अघि बढिरहेका छन् उहाँले भन्नुभयो कानुनि जटिलता हुदाहुदै पनि गुपचुप रुपमा बालविवाहका घटना बढ्दै गईरहेका छन् । स्थानिय समुदाय आफै अग्रसर नभएसम्म बालविवाह न्युनिकरण गर्न नसकिले उहाँले बताउनुभयो ।
अहिले बर्दिया जिल्ला अदालतमा बालविवाहका घटना न्युन मात्रामा मात्रै दर्ता हुने गरेका छन् । कानुनको भागीदार भईने भन्दै स्थानिय समुदायले बालविवाहलाई गोप्य राख्ने गरेका छन् । स्थानियले कानुनको बेवास्था गरि कानुन पालना नगर्नाले पनि बालविवाह न्युनिकरण हुन नसकेको हो ।
विद्यालयबाटै विवाह
उमेर नपुग्दै बिहे गर्नेमा स्कुले बालबालिका रहेको पाइएको छ । बर्दियाका विभीन्न पालिकाहरुमा आठ–नौ कक्षाका विद्यार्थीले बिहे गर्ने गरेको पाइएको जनप्रतिनीधिले जनाएका छन् । बर्दियामा कक्षा ९ र १० मा विद्यालय छाड्ने छात्राको संख्या बढ्दै गएको पाइएको छ ।
अभिभावकले असहमति जनाए पनि बालबालिकाले बिहे गर्ने गरेको उनिहरुको भनाइ छ । स्वास्थ्य संस्था अनुगमनका क्रममा १४–१५ वर्षमै आमा बन्ने गरेको पाइएको छ ।
बाहविवाह न्युनिकरणको पहल जारी
अहिले बर्दिया जिल्लामा बालबिवाह न्यूनिकरणका लागि प्रयासहरु नभएका भने होइनन् । विभिन्न सरकारी तथा गैरसरकारी कार्यालयको सहकार्य र साझेदारीमा बालविवाह विरुद्धको अभियान चलिरहेको छ ।
बढ्दै गईरहेको बालबिवाह न्युनिकरणका लागी बर्दियाको सदरमुकाम गुलरीयामा केन्द्रिय कार्यालय रहेको दलित महिला संघले बिशेष प्रयास गर्दै आएको छ ।
बर्दियाका ४ वटा नगरपालिकामा बालविवाह न्युनिकरणका लागी सञ्जाल गठन गर्ने क्रममा विहिबार ठाकुरबाबा नगरपालिकामा उक्त सञ्जाल गठन गरिएको छ । बर्दिया जिल्लाका ४ वटा नगरपालिका ठाकुरबाबा, गुलरीया, मधुवन र राजापुरमा बालबिवाह न्युनिकरणका लागी पहल थालिने दलित महिला संघका कार्यक्रम संयोजक देविका केसीले जानकारी दिनुभयो ।
उक्त गठित समितीले ठाकुरबाबा नगरपालिकामा बालविवाह न्युनिकरणका लागी बिभीन्न चरणमा स्थानियहरु संग छलफल गर्ने जनाईएको छ । यसअघि ठाकुरबाबा नगरपालिकामै किसोर किसोरीहरुको नगर स्तरीय सञ्जाल गठन गरिसकिएको छ ।
यस्तै बर्दियाका बिभीन्न पालिकाहरुले पनि बालविवाह न्युनिकरणका लागी पहल थाल्दै आएका छन् । जनप्रतिनीधिहरुले विद्यालय स्तरमा बालबालिकाहरुलाई सचेत बनाउन विद्यालयमै पुगेर सचेतिकरण गर्ने गरेका छन् ।
स्थानिय तहको निर्वाचन भैसकेपछि जनप्रतिनीधिहरुको प्रयासममा बाहविवाह केहि हद सम्म कम भएपनि अझै बालविवाह गर्ने क्रम भने बढ्दो छ ।
बालवालिका आफै सचेत नभएसम्म बालविवाह न्युनिकरण गर्न अम्भब
बालबाहिकाहरु स्कुल पढ्दा पढ्दै प्रेम विवाह गर्ने गरेका छन् । बर्दियामा यस्ता थुप्रै उदाहरणहरु छन् । बालवालिका आफै सचेत नभएसम्म बालविवाह न्युनिकरण गर्न असम्भब हुने केहि अगुवाहरुले बताएका छन् ।
जब सम्म विवाह गर्ने उमेर समुहका किसोर किसोरी हरु म विवाह गर्दैन भनेर सचेत हुदैनन् तव सम्म समाजमा कुरीतीका रुपमा जरा गाडेर रहेको बालबिबाह न्युकिरण गर्न नसकिने परिस्थीती सिर्जना भएको उनिहरुले बताएका हुन् ।
ठाकुरबााब नगरपालिकाका नगरउपप्रमुख कृष्णा कुष्मा थारुले बालबिबाहका कारण समाज प्रभावित भैरहेको बताउनुभयो । पछिल्लो समय मागी भन्दा पनि भागी विवाह बढ्दै गएको छ उहाँले भन्नुभयो । यसलाई सामाजीक सस्कारले समेत प्रभाव पारेको छ ।
बढ्दै गईरहेको बालविवाह न्युनिकरणका लागी विवाह गर्ने उमेरका किशोर किशोरीहरु नै सक्रिय हुनुपर्ने देखिएको छ । समाजमा बाधक बनेर रहेको बालविवाह न्युनिकरणमा शिक्षक, बिद्यार्थि तथा अभिभाबकका साथै स्थानिय सरकार समेत सक्रय भएर लाग्नु पर्छ ।
सबैको सक्रिय प्रयासमा बालबालीकाहरुलाई सचेत बनाएर सानो उमेरमा विवाह गर्दा हुने समस्याका बिषयमा सचेतना जगाउन सकियो भने क्रमीक रुपमा बालविवाह न्युनिकरण हुदै जानेमा बर्दियाका केहि अगुवाहरुले बिश्वास लिएका छन् ।