हुमाकान्त पोखरेल पुस १७ ,२०७६ गुल्मी : गुल्मीको धुर्कोट गाउँपालिका वडा नं १ नयाँगाउँका टीका बहादुर हमाललाई यतिबेला सुन्तलाको स्याहार सुसार ब्यस्त छन् । यो समय सुन्तला टिप्ने र विक्रि गर्ने भएकोले त झन उनी बगैचामै ब्यस्त हुन्छन् ।
बिहानैदेखि सुन्तलाकै चिन्तन गर्ने हमाल कोहि पाहुना आए समय दिन समेत पाउदैँनन् । आजकल हमाललाई भेट्नपरे सुन्तलाकै वगैचामै पुग्नुपर्छ । ५२ बर्षिया हमालले विगत ३१ बर्षदेखि सुन्तला खेति गर्दै आएको बताएकाछन् । सुन्तला खेतिबाटै उनले बार्षिक पाचँदेखि छ लाखसम्म आम्दानी गर्दै आएको बताएका छन् । गत साल सात लाखको विक्रि गरेको बताउँदै ‘यो बर्ष कम्तिमा पाचँ लाख पर्ने अनुमान उनले गरेका छन् ।
घरमै आम्दामी बिदेश किन जाने
सुन्तला लिन घरमै ब्यापारी आउने गरेपछि बजारको चिन्ता नभएको उनी बताउँछन् । उनको सुन्तला स्थानीय बजारदेखि तम्घास, सन्धिखर्क हुँदै बुटबलसम्म पुग्छ ।
अहिले प्रति किलो ५० देखि ६० रुपँैयामा सुन्तला विक्रि गरिरहेका छन् । पछिल्लो समय वैदेशिक रोजगारिमा जाने युवाहरुको प्रतिस्पर्धा छ । तर हमाल भने घरमै बसेर मनग्य आम्दानी गरिरहेका छन् । ‘यो पुख्र्यौली पेशा हो, मैले ब्यवसायिकरण गरेको मात्र हुँ ।’ उनले भने, ‘घरमै आम्दानी भएपछि विदेश जानुको औचित्य छैन ।’
राज्यले सुन्तला खेतीमा चासो दिएन
कुल १२ रोपनी जग्गामा सुन्तला खेति गर्दै आएका छन् । अहिले २५० बोटमा सुन्तला उत्पादन भईरहेको छ । भने थप ४० हजार विरुवा नर्सरीमा छन् । तिमध्ये अधिकाशं विरुवा विक्रि हुन्छन् । घरमा तीन छोरा, तीन छोरी र आफूहरु श्रीमान–श्रीमती गरी ६ जनाको परिवार छ । सुन्तलाको साथसाथै पशुपालनमा पनि रहेको उनी बताउँछन् । घरखर्चको लागि बाख्रा र मौरिबाट प्रशस्त पुग्छ । सुन्तलाको रकम बचत हुन्छ । ‘घरखर्च अन्य आम्दानीबाट चल्छ, सुन्तलाबाट कमाएको रकम बचत हुन्छ ।’ उनले भने, ‘तराईतिर घडेरी किनेर घर बनाउने हो ।’ सुन्तलाबाट कम मिहिनेतमा बढी आम्दानी हुने भएपछि खाद्यान्न लगाउने ठाउँमा सुन्तला लगाएको उनको भनाई छ । तर राज्यले तरकारी खेतिलगायतका कृषिजन्य सामग्रीमा अनुदान दिदाँ सुन्तलाखेतीमा कुनै अनुदान नदिएको उनको गुनासो छ ।
सोहि गाउँकै चन्द्र विकले पनि गत बर्ष ६० हजारको सुन्तला विक्रि गरे । नौ बर्षदेखि ब्यवसायीक सुन्तला खेतिमा लागेका विकको बगैचामा एक सय बोटले उत्पादन दिइरहेका छन् भने थप पाचँ सय विरुवा नर्सरीमा छन् । ६० वटा विरुवाबाट सुरु गरेका विकले बर्षैपिच्छे आम्दानी बढाइरहेका छन् । सुन्तला एकपटक लगाएपछि धेरै बर्षसम्म फल्ने र अन्य खेतिलाई झै स्याहार गर्न नपर्ने भएकोले सुन्तला खेतितर्फ आकर्षित भएको उनको भनाई छ । पछिल्लो समय गुल्मीमा सुन्तला खेति गर्ने कृषकहरुको सङ्ख्या बढ्दै गएको छ । जिल्लामा सुन्तला कृषकहरुको यकिन तथ्याङ्क नभएपनि पछिल्लो समय कृषकहरुको सङ्ख्या बढ्दै गएको कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ । जसले गर्दा किसानलाई आत्मनिर्भर बन्न सहयोग पुगेको छ ।
सुन्तलाको बास्तबिक मूल्य कृषकले पाइएन
गुल्मीमा सुन्तला भण्डारण गर्ने चिस्यान केन्द्र छैन् । जसले गर्दा किसान बिचौलियाको मारमा पर्ने गरेका छन् । ‘टिपेर लामो समयसम्म राख्न पनि मिल्दैन, बोटमै राखे झेरेर सकिन्छ ।’ धुर्कोट गाउँपालिका १ नयाँगाउँकी माया जिसीले भनिन्, ‘आफूखुसि मूख्य राखेर ब्यापारिले लैजान्छन् ।’ आफूहरुसँग ५० रुपैँया प्रतिकिलो लगेर बजारमा ८० देखि बढी मूख्यमा बेच्ने गरेको उनले बताइन् । किसानले अझैपनि सुन्तलाको वास्तविक मूख्य नपाएको भन्दै उनले गुनासो समेत गरिन् । त्यस्तै किसानलाई भण्डारणको समस्याले गर्दा पनि सस्तैमा सुन्तला विक्रि गुर्नपरेको गुनासो सुन्तला कृषकले गरेका छन् । भने जिल्लाका अधिकाशं ठाउँमा सिँचाईको अभाव, प्राविधिक ज्ञानको कमी लगायतका समस्याले पनि किसानहरु मर्कामा परेका छन् ।
गत बर्ष गुल्मीमा २५ करोडको सुन्तला, यस बर्षको तथ्याङ्क छैन
गत बर्षभन्दा यस बर्ष सुन्तला उत्पादनमा बृद्धि भएको कृषि ज्ञान केन्द्र गुल्मीले जनाएको छ । राम्रो मौसम, अनुदान लगायतका कुराहरुको तालमेलले गर्दा गतबर्ष २५ करोडभन्दा बढीको सुन्तला उत्पादन भएको कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ । ‘उत्पादन भएको पूरै सुन्तला बजारमा आइपुगेको त छैन ।’ केन्द्रका निमित्त कार्यालय प्रमुख सनबहादुर रानाले भने, गत साल २५ करोडको सुन्तला उत्पादन भयो, यस बर्षको तथ्याङ्क छैन ।’ यस बर्ष पौष महिनाको अन्त्यतिर मात्रै तथ्याङ्क आउने उनले बताए । उत्पादन भएको सुन्तलामध्ये ४० प्रतिशत जिल्लामै खपत हुने बाँकि ६० प्रतिशत जिल्लाबाहिर निकासा हुने गरेको कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ । गुल्मीमा कुल एक हजार २९७ हेक्टर क्षेत्रफल सुन्तला उत्पादनयोग्य छ ।
यी हुन सुन्तला उत्पादन हुने गुल्मीका मुख्य क्षेत्र
जिल्लाको मुसिकोट नगरपालिकाको वडा नम्बर ९ अर्लाङ्ककोटमा ८० हेक्टर जमिन सुन्तला उत्पादन क्षेत्रमा पर्छ । तर त्यहाँ हाल ५० हेक्टरमा मात्र सुन्तला उत्पादन भएको छ । बाँकि ३० हेक्टर जमिनमा ब्यवसायिक सुन्तला खेति गरिएको छैन । मुसिकोट नगरपालिकाको वडा नम्बर ८ वामीमा १५ हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको छ । जहाँ सम्भावित क्षेत्रफल ३० हेक्टर रहेको छ । रुरु गाउँपालिकाको बलेटक्सारमा ३० हेक्टर क्षेत्रफल जमिन सुन्तला उत्पादनका लागि योग्य छ । तर त्यहाँ जम्मा १० हेक्टरमा मात्र सुन्तला खेति गरिदैँ आएको छ । छत्रकोट गाउँपालिकाको दिगाममा १२० हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन गरिदैँ आएको छ । जहाँ २४० हेक्टर सुन्तला खेतिका लागि सम्भावित क्षेत्रफल हो । सोहि गाउँपालिकाकै हर्दिनेटामा २०० हेक्टर सुन्तला खेतियोग्य जमिनमध्ये १६१ हेक्टर र हुँगामा ५० हेक्टर खेतियोग्य जमिनमध्ये १५ हेक्टर क्षेत्रफलमा सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको छ । गुल्मीदरबार गाउँपालिकाको गौडाकोटमा एक सय हेक्टर सम्भावित क्षेत्रफलमध्ये जम्मा ५० हेक्टरमा मात्र सुन्तला खेति गरिदैँ आएको छ । गुल्मीदरवारको वीरबासमा ५० हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको छ । जहाँ ८५ हेक्टर सम्भावित क्षेत्रफल रहेको छ । त्यस्तै सोहि गाउँपालिकाकै राजामा ६० हेक्टर सुन्तला खेतियोग्य जमिनमध्ये ३० हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन भइरहेको छ । धुर्कोट गाउँपालिका ६ धुर्कोट रजस्थलमा १४० हेक्टर जमिनमा सुन्तलाको ब्यवसायिक खेति गरिएको छ । जहाँको सम्भावित सुन्तला खेति क्षेत्र २३० हेक्टर हो । सोही गाउँपालिकाको वडा नम्बर १ नयाँगाउँमा २२५ हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको छ । जहाँ सम्भावित क्षेत्रफल ३०० हेक्टर रहेको कृषि ज्ञान केन्द्र गुल्मीले जनाएको छ । सोहि गाउँपालिकाकै वडा नम्बर २ पीपलधारामा १ सय ३८ हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको छ । जहाँ सम्भावित क्षेत्रफल २ सय हेक्टर रहेको छ । त्यस्तै वडा नम्बर ३ हाडहाडेमा १२९ हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन गरिएको छ । जहाँको सम्भावित क्षेत्रफल २२० हेक्टर हो । वडा नम्बर ४ जैसिथोकमा सम्भावित क्षेत्रफल २० हेक्टरमध्ये १० हेक्टरमा मात्रै उत्पादन गरिदैँ आएको छ । वडा नम्बर ७ वाग्लामा ३० हेक्टर सुन्तला खेतियोग्य जमिनमध्ये १५ हेक्टरमा उत्पादन गरिदैँ आएको छ ।
मदाने गाउँपालिकाको भनभनेमा कुल ४० हेक्टर जमिन सुन्तला खेतिका लागि योग्य छ । तर त्यहाँ ३० हेक्टरमा मात्रै उत्पादन गरिदैँ आएको छ । सोहि गाउँपालिकाको पुर्काेट दहमा ३० हेक्टर सुन्तला खेतियोग्य जमिनमध्ये जम्मा १० हेक्टरमा मात्र खेति गरिएको छ । कालीगण्डकी गाउँपालिकाको भुर्तङ्गमा कुल ३५ हेक्टर जमिन सुन्तला खेतियोग्य छ । तर त्यसमध्ये जम्मा १० हेक्टरमा मात्र सुन्तला लगाइएको छ । सोहि गाउँपालिकाकै जयखानीमा १०० हेक्टर सुन्तला खेतियोग्य जमिनमध्ये ७० हेक्टरमा मात्र लगाइएको छ । त्यस्तै अर्वेनीमा ६० हेक्टर सम्भावित क्षेत्रफलमध्ये २० हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन भइरहेको छ । रेसुङ्गा नगरपालिकाको वडा नम्बर ३ भाडगाउँ, ४ अर्खले, ५ को बालकाटे र ६ को गुरुङ्गगाउँ लगायतका स्थानमा १९० हेक्टरमा सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको छ । जबकि त्यहाँको सम्भावित क्षेत्रफल ३०० हेक्टर रहेको छ । चन्द्रकोट गाउँपालिकाको हरेवामा ८५ हेक्टर सुन्तला खेतियोग्य जमिनमध्ये जम्मा ४० हेक्टरमा मात्र लगाइएको छ ।
